Phú Quốc – Bước chuyển lịch sử từ thành phố biển đến Đặc khu kinh tế quốc gia

Đây không chỉ là một bản báo cáo hành chính thông thường, mà là văn kiện mở màn cho chu kỳ cải cách kinh tế – thể chế mới của Việt Nam, nơi Phú Quốc được đặt ngang hàng với hai cực phát triển chiến lược: Vân Đồn ở Bắc Bộ và Vân Phong ở Nam Trung Bộ.

Từ góc nhìn lịch sử, điều này có ý nghĩa sâu sắc: sau 7 năm kể từ khi Luật Đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt (2018) bị tạm dừng, Chính phủ Việt Nam nay đã chính thức khôi phục khái niệm “Đặc khu” trong cấu trúc thể chế phát triển quốc gia.

Phú Quốc, vốn đã được nâng lên thành thành phố biển đảo đầu tiên từ năm 2021, giờ đây bước vào giai đoạn tái định danh chính trị – pháp lý: từ “thành phố du lịch” trở thành “Đặc khu kinh tế đặc thù cấp quốc gia”.

—

1. Bối cảnh và mục tiêu chính sách

Văn bản 4657 được soạn thảo trong bối cảnh Chính phủ hướng đến mục tiêu tăng trưởng GDP 8,3–8,5% năm 2025.

Để đạt được tầm nhìn đó, cần có các khu vực động lực tăng trưởng mới, nơi cơ chế quản lý linh hoạt hơn, môi trường đầu tư hấp dẫn hơn và hạ tầng được tổ chức theo chuẩn quốc tế.

Phú Quốc – với vị trí chiến lược ở trung tâm tuyến hàng hải Đông Nam Á, giữa trục du lịch APEC – chính là ứng viên tự nhiên cho vai trò đó.

Bộ Tài chính, với tư cách cơ quan chủ trì về ngân sách và đầu tư công, xác định rằng mô hình quản lý và cơ chế tài chính hiện hành của Phú Quốc không còn phù hợp.

Thành phố này đã phát triển vượt khung pháp lý cấp tỉnh: hạ tầng đồng bộ, GRDP tăng trưởng cao, du lịch và dịch vụ đã trở thành ngành mũi nhọn, nhưng chưa có hành lang thể chế tương xứng.

Công văn 4657 vì vậy đặt mục tiêu xây dựng một cơ chế tài chính – đầu tư – quản trị đặc thù, bền vững, tách biệt với hệ thống hành chính tỉnh Kiên Giang.

—

2. Nội dung cốt lõi của cơ chế đặc thù Phú Quốc

Văn bản đề xuất 4 nhóm chính sách then chốt:

Tài chính – ngân sách:

Phú Quốc được giữ lại 100% nguồn thu tăng thêm trong 10 năm để tái đầu tư cho hạ tầng, môi trường, cảng biển, giao thông và công trình công cộng. Đây là bước đột phá – lần đầu tiên cơ chế “tự chủ ngân sách đặc khu” được đề cập lại sau 2018.

Đầu tư – đất đai:

Các dự án trong đặc khu được hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, tiền thuê đất, lệ phí trước bạ và thuế sử dụng đất, tương tự mô hình Vân Phong.

Điều này biến Phú Quốc thành vùng thử nghiệm chính sách đầu tư đặc biệt, thu hút dòng vốn trong và ngoài nước vào hạ tầng xanh, năng lượng tái tạo và du lịch cao cấp.

Nguồn vốn – ODA – trái phiếu:

Phú Quốc được vay lại vốn ODA và vốn thương mại trong giới hạn nợ công địa phương, nhằm triển khai các dự án cấp thiết phục vụ APEC 2027.

Đây là cơ chế cực hiếm, thể hiện niềm tin của Chính phủ vào năng lực quản trị tài chính của đảo Ngọc.

Phân cấp quản trị hành chính:

Bộ Tài chính đề nghị thành lập Ban Chỉ đạo Đặc khu Phú Quốc trực thuộc Thủ tướng Chính phủ, đồng thời nghiên cứu mô hình Chính quyền đặc khu (Special Administrative Authority).

Nếu được thông qua, Chủ tịch Đặc khu Phú Quốc sẽ có thẩm quyền phê duyệt đầu tư nhóm B, C và quy hoạch chi tiết – một mức phân quyền chưa từng có trong lịch sử quản lý địa phương Việt Nam.

—

3. Tác động và tầm nhìn phát triển

Những đề xuất này, khi được Chính phủ và Quốc hội thông qua, sẽ tạo nên ba tầng tác động lớn:

Tác động ngắn hạn (2025–2027):

Phú Quốc trở thành công trường quốc gia phục vụ APEC 2027, được phép huy động vốn đa dạng và triển khai hạ tầng chiến lược.

Điều này giúp Phú Quốc vừa là điểm tổ chức APEC, vừa là “phòng trưng bày quốc gia” của Việt Nam về phát triển xanh, thông minh, hội nhập.

Tác động trung hạn (2028–2035):

Khi cơ chế tài chính đặc thù vận hành, Phú Quốc có thể đạt tự chủ ngân sách hoàn toàn, trở thành đặc khu kinh tế – đô thị du lịch quốc tế, tương tự mô hình Jeju (Hàn Quốc) hoặc Hainan (Trung Quốc).

Thành phố sẽ hình thành “chuỗi đô thị ven biển – sinh thái – tài chính – giáo dục – sáng tạo”, mở đầu cho giai đoạn “Phú Quốc 2.0” – nền kinh tế cộng sinh giữa con người, công nghệ và tự nhiên.

Tác động dài hạn (sau 2035):

Cơ chế này tạo tiền lệ để Việt Nam hình thành mạng lưới đặc khu cộng sinh, kết nối ba vùng chiến lược: Vân Đồn – Vân Phong – Phú Quốc, trở thành tam giác phát triển mở ra đại dương.

Phú Quốc, khi đó, không chỉ là đảo du lịch mà là “Cửa ngõ đối thoại toàn cầu của Việt Nam”

—

4. Nhận định kết luận

Văn bản 4657/BTC-KTĐP là tín hiệu chính thức khởi động “chu kỳ Đặc khu 2.0” của Việt Nam.

Phú Quốc, với vị thế địa lý và nền tảng hạ tầng sẵn có, sẽ là hòn đảo đầu tiên bước qua ranh giới giữa hành chính truyền thống và tự chủ kinh tế hiện đại.

Nó mở ra cơ hội để kiến tạo một mô hình phát triển cộng sinh – toàn diện – dài hạn, nơi con người, thiên nhiên và công nghệ cùng phản hồi và cộng hưởng.

Từ nay, trong mắt giới đầu tư, Phú Quốc không còn chỉ là “điểm đến du lịch” mà là một thể chế kinh tế mới, một “vùng năng lượng quốc gia” đang chờ kích hoạt.

Và khi APEC 2027 cất cánh từ đảo Ngọc, thế giới sẽ nhìn thấy một Phú Quốc không chỉ lung linh trong ánh hoàng hôn, mà rực sáng bởi ý chí cải cách, tinh thần tự chủ và khát vọng vươn ra biển lớn của Việt Nam.

Xem báo cáo tại đây: báo cáo của bộ tài chính 16657_27102025_174233